روز اول اکتبر(9 مهر ماه) هر سال به عنوان «روز جهانی سالمندان» گرامی داشته می‌شود تا توجه جامعه جهانی را به اهمیت ارتقاء سلامت و کیفیت زندگی سالمندان جلب کند. با افزایش طول عمر و رشد جمعیت سالمندان، توجه به ابعاد مختلف سلامت این گروه سنی، از جمله سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی بیش از پیش اهمیت یافته است.

شعار روز جهانی سالمندان ۲۰۲۵، "سالمندان پیشگام در اقدام محلی و جهانی؛ آرزوها، رفاه و حقوق ما" است. این شعار بر نقش فعال و مؤثر افراد مسن در جوامع تأکید دارد و از آن‌ها به‌عنوان پیشگامان تغییر و پیشرفت در سطوح محلی و جهانی یاد می‌کند. اغلب تصور می‌شود که افراد مسن ضعیف، وابسته و باری بر دوش جامعه هستند. بنابراین هدف این روز، برجسته‌سازی مشارکت‌ افراد مسن در زمینه‌هایی مانند برابری در سلامت، رفاه مالی، تاب‌آوری جوامع و دفاع از حقوق بشر است. شعار هفته ملی نیز "حفظ کرامت، ارتقا سلامت و کیفیت زندگی سالمندان با گام های محله محور" انتخاب شده است و با روزشمار زیر در دست اقدام قرار می گیرد:

سالمندی یک فرایند طبیعی، زیستی و اجتماعی است که با تغییرات متعدد در بدن و شرایط زندگی همراه است. در سطح بیولوژیکی، پیری ناشی از تأثیر تجمع طیف گسترده‌ای از آسیب‌های مولکولی و سلولی در طول زمان است. این امر منجر به کاهش تدریجی ظرفیت جسمی و روانی، افزایش خطر بیماری و در نهایت مرگ می‌شود. این تغییرات نه خطی هستند و نه ثابت، و تنها تحت تاثیر سن فرد هستند. 

سلامت روان نیز به عنوان یکی از ارکان اصلی زندگی سالمندان می‌تواند به طور مستقیم بر کیفیت زندگی و سلامت جسمانی تاثیرگذار باشد. حمایت‌های اجتماعی، فعالیت‌های گروهی و برنامه‌های آموزشی می‌توانند در کاهش این مشکلات نقش مؤثری داشته باشند.

بیماری‌های شایع در سنین بالا شامل کاهش شنوایی، آب مروارید و عیوب انکساری، درد کمر و گردن و آرتروز، بیماری مزمن انسدادی ریه، دیابت، افسردگی و زوال عقل است، با افزایش سن، احتمال ابتلا به چندین بیماری به طور همزمان در افراد افزایش می‌یابد.

سن بالا همچنین با ظهور چندین وضعیت پیچیده سلامتی که معمولاً سندرم‌های سالمندی نامیده می‌شوند، مشخص می‌شود. این بیماری‌ها اغلب نتیجه عوامل زمینه‌ای متعددی هستند و شامل ضعف، بی‌اختیاری ادرار، زمین خوردن، هذیان و زخم‌های فشاری می‌شوند.

تنوعی که در سنین بالاتر مشاهده می‌شود، تصادفی نیست. بیشتر آنها به دلیل محیط‌های فیزیکی و اجتماعی افراد از جمله خانه‌ها، محله‌ها، جوامع آنها و همچنین ویژگی‌های شخصی آنها مانند جنسیت، قومیت یا وضعیت اجتماعی اقتصادیشان است. محیط‌های زندگی افراد در کنار ویژگی‌های شخصی آنها، تأثیرات بلندمدتی بر چگونگی پیر شدن آنها دارند. حفظ رفتارهای سالم در طول زندگی، به ویژه داشتن یک رژیم غذایی متعادل، انجام فعالیت بدنی منظم و خودداری از مصرف دخانیات، همگی در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر، بهبود ظرفیت جسمی و روانی و به تأخیر انداختن وابستگی به مراقبت نقش دارند.

تخمین زده می‌شود که ایران در سال های آینده با افزایش ناگهانی جمعیت سالمندان مواجه شود. در نتیجه، کشور باید خود را برای مدیریت موج سالمندان در دهه‌های آینده آماده کند. طبق تعریف سازمان ملل، وقتی جمعیت بالای 60 سال در یک کشور به بیش از 7 درصد برسد، آن کشور سالمند محسوب می‌شود . 

برای اینکه سالمندان این مسیر را به خوبی طی کنند و زندگی سالمی را در پیش بگیرند، باید معیارهای شایستگی عمومی برای داشتن یک زندگی خوب در جوانی و پیری را در نظر بگیرند. آنها همچنین باید بر یک زندگی هدفمند مبتنی بر اهداف و انگیزه‌های معنادار تمرکز کنند، با دیگران در ارتباط نزدیک باشند و حس عزت نفس خود را بهبود بخشند .

زندگی طولانی‌تر، نه تنها برای افراد مسن و خانواده‌هایشان، بلکه برای کل جوامع نیز فرصت‌هایی را به همراه دارد. سال‌های اضافی، فرصتی برای دنبال کردن فعالیت‌های جدید مانند آموزش بیشتر، شغل جدید یا یک اشتیاق فراموش‌شده طولانی فراهم می‌کند. با این حال، میزان این فرصت‌ها و مشارکت‌ها به شدت به یک عامل بستگی دارد: سلامت.

اگر افراد بتوانند این سال‌های اضافی زندگی را در سلامت خوب تجربه کنند و اگر در یک محیط حمایتی زندگی کنند، توانایی آنها در انجام کارهایی که برایشان ارزشمند است، تفاوت چندانی با یک فرد جوان‌تر نخواهد داشت. 

منابع:

https://www.who.int/southeastasia/news/speeches/detail/un-international-day-of-older-persons

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31657693/

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31011114/

https://www.un.org/en/observances/older-persons-day

اسماء مهجوب اردکانی کارشناس بهداشت عمومی مجتمع آموزش عالی سلامت باقرالعلوم (ع) سپیدان

زیر نظر فاطمه موثقی کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت مجتمع آموزش عالی سلامت باقرالعلوم (ع) سپیدان