با وجود پیشرفت های روزافزون بشر همچنان ابتلا به بیماری سل یکی از دغدغه های مهم نظام ‌های سلامت در جهان به شمار می‌رود و در صورت کم توجهی می تواند کشنده و ناتوان کننده باشد. سالانه میلیون‌ها نفر در معرض ابتلا به این بیماری قرارگرفته و جان خود را از دست می دهند.

23 مهر ماه در ایران به عنوان روز ملی مبارزه با سل گرامی داشته می شود. تا توجه بیشتری به این بیماری قابل درمان شود.

بیماری سل (TB) توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می‌شود.

 میکروب سل معمولاً ریه‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد با این حال می‌تواند سایر قسمت‌های بدن مانند مغز، کلیه‌ها یا ستون فقرات و دیگر اندام ها را نیز تحت تأثیر قرار دهد. پس از آلوده شدن به میکروب سل دو حالت ممکن است رخ دهد: سل غیرفعال (عفونت نهفته سل) و بیماری سل فعال .

در عفونت سل غیر فعال میکروب‌های سل می‌توانند بدون ایجاد بیماری در بدن زندگی کنند. فرد هیچ علامتی از سل و بیماری ندارد، نمی تواند میکروب را به دیگران منتقل کند، آزمایش خون یا آزمایش پوستی سل مثبت می شود اما عکس قفسه سینه و آزمایش های آزمایشگاهی( اسمیر یا کشت خلط) منفی می شوند.

در بیماری سل فعال میکروب‌های سل اگر سیستم ایمنی نتواند از رشد آنها جلوگیری کند، فعال می‌شوند. افراد مبتلا به بیماری سل فعال احساس بیماری می‌کنند و می توانند میکروب‌ها را به دیگران منتقل کنند. بدون درمان ، بیماری سل فعال می‌تواند کشنده باشد.

علائم بیماری سل فعال عبارتند از: سرفه‌ای که سه هفته یا بیشتر طول بکشد، درد قفسه سینه، سرفه همراه با خون یا خلط (خلط از اعماق ریه‌ها)، ضعف یا خستگی، کاهش وزن، از دست دادن اشتها، لرز، تب، تعریق شبانه

هر کسی می‌تواند به میکروب‌های سل آلوده شود، اما در مواردی خاص افراد در معرض خطر بیشتری قرار دارند:

• کار کردن یا زندگی در محیط‌های پرجمعیت که سل در آن ها شایع‌تر است، مانند پناهگاه‌های بی‌خانمان‌ها ، زندان‌ها یا بازداشتگاه‌ها،بیمارستان ها، مراکز اصلاح و تربیت، خانه های سالمندان
• تماس با شخصی که بیماری سل فعال دارد.
• متولد شدن یا سفر کردن در کشوری که سل در آن شایع است
• افرادی که به دلیل مصرف برخی داروها یا بیماری‌هایی مانند دیابت ، سرطان و HIV، سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند( بیشتر در معرض سل فعال هستند)

افراد در معرض خطر لازم است به صورت دوره‌ای آزمایش سل انجام دهند.

دو نوع آزمایش برای تشخیص عفونت سل وجود دارد: آزمایش خون  و آزمایش پوستی سل(PPD).

اگر نتیجه آزمایش خون یا آزمایش پوستی سل مثبت باشد در مرحله بعد باید آزمایش خلط و عکس برداری از قفسه سینه انجام دهید تا مشخص شود که سل غیرفعال فعال است.

در عفونت سل غیر فعال از آنجا که میکروب‌های سل کمتری وجود دارد، درمانش بسیار آسان‌تر و کوتاه تر از درمان بیماری سل است، پس با درمان به موقع می توان از ابتلا به بیماری سل جلوگیری کرد.

بیماری سل فعال می تواند با دارو درمان شود و طول دوره درمان بیماری حداقل 6 ماه است. باید تمام داروها را طبق دستور پزشک مصرف و تمام کرد. این کار برای کمک به بهبود حال بیمار و جلوگیری از ابتلای دیگران به بیماری و تبدیل نشدن بیماری به بیماری مقاوم به درمان ضروری است.

بیماری سل از طریق هوا از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود. میکروب‌های سل زمانی در هوا پخش می‌شوند که فرد مبتلا به بیماری سل فعال، سرفه، عطسه یا صحبت کند و یا آواز بخواند.

این میکروب‌ها می‌توانند بسته به محیط، چندین ساعت در هوا باقی بمانند. میکروب‌های سل در فضاهای بسته یا سایر مکان‌هایی که گردش هوای ضعیفی دارند (مانند وسایل نقلیه بسته) بیشتر از فضاهای باز پخش می‌شوند.

در کشورهایی که سل در آن شایع است کودکان در بدو تولد واکسن BCG دریافت می کنند. این واکسن کودکان را از ابتلا به اشکال شدید بیماری سل فعال، مانند مننژیت سلی، محافظت می‌کند اما نمی تواند یک محافظت قطعی در برابر ابتلا به این بیماری باشد.

منبع:

   https://www.cdc.gov/tb/about/index.html

اسماء مهجوب اردکانی کارشناس بهداشت عمومی مجتمع آموزش عالی سلامت باقرالعلوم (ع) سپیدان

زیر نظر فاطمه موثقی کارشناس ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت مجتمع آموزش عالی سلامت باقرالعلوم (ع) سپیدان